Hazırlayan:İsmail ÇILDIR
Danışman: Prof. Dr. Mustafa TEKERLİ
KOYUN YETİŞTİRİCİLİĞİNİN EKONOMİK ÖNEMİ
Dünyada hayvansal üretim faaliyetleri arasında koyun yetiştiriciliği önemli bir yer tutar. Çeşitli ülkelerde, başka amaçlar için kullanılmayan mera ve otlaklar koyun yetiştiriciliği yolu ile uygun şekilde değerlendirilebilmektedir.
Koyunlar böyle alanlardaki doğal vejetasyonu, insanların beslenmesi için gerekli et ve süt gibi besin ürünlerine dönüştürür.
Ayrıca insanların yaşamaları için gerekli giyim eşyalarının yapımında kullanılan yapağı ve deri gibi ürünleri de üretir.
Dünyadaki mevcut koyunlardan yılda 6.1 milyon ton et
8.6 milyon ton süt üretilmektedir.
Bu üretim miktarları dünyadaki toplam et ve süt üretiminin sırasıyla %4 ve %2 sini oluşturur.
Koyunculuktan elde edilen canlı koyun, koyun ve kuzu eti, yapağı, deri gibi ürünler bazı ülkelerin önemli ihraç ürünleri arasında yer alır.
Örneğin, Yeni Zelanda’dan ihraç edilen kuzu eti, Avustralya’dan ihraç edilen merinos yapağı ,Afganistan’dan ihraç edilen astragan kürkler bu ülkelerin ekonomilerinin önemli gelirini oluşturur.
KOYUNUN EVCİLLEŞTİRİLMESİ VE KÖKENİ
Koyun ilk evcilleştirilen çiftlik hayvanlarından birisidir.
Mevcut bilgilere göre koyun Yakın Doğuda ve özellikle Akdeniz ‘in kuzey doğusundaki bölgede evcilleştirilmiştir.
Arkeolojik bilgiler, evcil koyunun bundan 10 750 yıl önce Kuzey Irak’ta, 9000 yıl önce Anadoluda ve 7000 yıl önce de Mısır’da mevcut olduğu gösterilmektedir.
KOYUNUN EVCİLLEŞTİRİLMESİ VE KÖKENİ
Dünya’da var olan evcil koyun ırklarının büyük çoğunluğunun Ovis mussimon(Muflon koyunu), Ovis orientalis vignei(Urial koyunu ) ve Ovis ammon(Argali koyunu) isimli yabani koyunlardan kök aldıkları kabul edilmektedir.
Bu yabani koyun ırklarının evcilleştirilmesinden sonra bazı evcil koyun ırkları elde edilmiş,bunlar daha sonra insan eliyle melezlemelere tabi tutularak başka koyun ırkları elde edilmiştir. Bu nedenle , bu gün dünyada var olan evcil koyun ırklarının hangisinin hangi yabani koyundan kök aldığını söylemek çoğunlukla mümkün değildir.
KOYUNUN EVCİLLEŞTİRİLMESİ VE KÖKENİ
Koyun, Omurgalılar (Vertebrata) grubunun,
Memeliler(Mammallia) sınıfına bağlı
Tırnaklılar (Ungulata) takımının,
Bovidae familyasına dahil olan ovis cinsine bağlı bir türdür.
Evcil koyunun tür adı Ovis Aries’dir.
Türkiye’deki sentetik koyun irklari
Türkiyede yetiştirilen sentetik koyun ırkları yüksek verimli kültür koyunları(Baba Hat) ve yerli koyun ırklarımız(Ana Hat) ile melezlemeleri sonucu elde edilmiştir.
Burada amaç kültür ırkının verimliliğininden yararlanıp eldeki sürülerimizin verimini artırıp, çevre şartlarına karşı direncini kullanmaktır.
Sonuç olarak melezleme ile oluşturulan yeni ırk çevre şartlarına dayanıklı ve yüksek verimli bir ırk olabilir.
Ayrıca bunlara ek olarak yerli ırklarımızın birbirleri arasında halk elinde melezlenerek yeni sentetik ırklarda oluşmuştur.
Melezleme çalışmaları ile elde edilen yeni ırkların ;
Heterosiz (Melez azmanlığı)
Üstün verimli ve bu özelliğini yavrularına aktarabilen bir ırk amaçlanır.
Türkiyedeki sentetik koyun irklari
RAMLIÇ
Ramlıç Eskişehir Çifteler devlet yetiştirme çiftliğinde oluşturulmuş melez bir ırktır.
Ramlıç Rambouillet X Dağlıç melezidir.
Burada Rambouilet baba hattı oluşturmaktadır. Dağlıç ise ana hattı oluşturmaktadır.
RAMLIÇ
Ramlıçlar oluşturulurken kullanılan Dağlıç anaçların kuyrukları kesilmiştir.
Bunun nedeni ince kuyruklu Rambouillet koçların kalın kuyruklu Dağlıç koyunları aşamamasıdır.
RAMLIÇ
 | |
| ramlıç |
Ramlıçlarda baş, bacak ve vücut beyaz renklidir. Erkekleri boynuzludur.
Yapağıları incedir.
RAMLIÇ Verim Özellikleri
Canlı Ağırlık: 55-90
Laktasyon süt Verimi: 60 lt
Laktasyon Süresi: 150 gün
Bir batında kuzu sayısı:1.2
Kuzu doğum ağırlığı: 4-4.5 kg
Kirli yapağı: 2.5- 3 kg
Yapağı Kalitesi:60-64 S
Sütten Kesim Ağırlığı :30 kg
KARACABEY MERİNOSU
 | |
| karacabey merinosu |
1935 yılında Bursa Karacabey harasına getirilen Alman Et merinosları ile Kıvırcık melezlemeye başlanmıştır.
Alman et merinosu X Kıvırcık melezlemesidir.
Burada çevirme melezlemesi yapılmıştır. 5’ci geri melezlemeden sonra tip sabitlenmiş ve de Karacabey Merinosu elde edilmiştir.
%95 Alman Et Merinosu %5 Kıvırcık melezidir.
Karacabey merinosunda vücut, baş ve ayaklar beyazdır.
Koçları boynuzlu dişileri boynuzsuzdur.
Yapağı ince ve bir örnektir.
Kuyruk ince ve uzundur.
Koyunlar yılın 9-10 ayı boyunca kızgınlık gösterirler.
Yılda 2 kuzu alımına uygundur.
KARACABEY MERİNOSU Verim Özellikleri
Canlı Ağırlık: 60-90
Laktasyon süt Verimi: 70-80 lt
Laktasyon Süresi: 140 gün
Bir batında kuzu sayısı:1.5
Kuzu doğum ağırlığı: 4.5- 5 kg
Kirli yapağı: 3.9-4.5 kg
Temiz yapağı oranı: %48-54
pırlak
 | |
| pırlak |
Dağlıç X kıvırcık melezlemesi ile ortaya çıkmıştır.
Renk beyazdır
Göz,ağız etrafında ve kulak uçlarında siyah lekelere rastlanır.
Kötü çevre şartları ve hastalıklara dayanıklıdır.
Eti lezzetlidir.
Erkekler yanlara doğru açılan güçlü spiral boynuzlara sahiptir. Dişiler genel olarak boynuzsuzdur.
Kulaklar yere paralel ve ileriye doğrudur.
Canlı ağırlık: 40-45 Kg
Süt verimi : 70-80 Lt
Laktasyon süresi:120 gün
Bir batımda kuzu verimi: 1.2-1.5
Kuzu doğum ağırlığı: 3.5-4 Kg
Yapağı verimi:2-2.5 Kg
Canlı ağırlık artışı :150g/gün
Tahirova
 | |
| tahirova |
Ost Friz X Kıvırcık melezidir.
Ost frizin sütçülük özelliğini kullanıp kıvırcık ırkının ise çevre uyumunu kullanmayı amaçlar.
Ost friz genotipinin %75 civarında olduğu sanılmaktadır.
Tahirovalar da yüz bacaklar ve vücut beyaz ve ince yapağılıdır.
Tahirovalar genel sütçülük özelliği gösterirler.
Bacaklar yüksek, bacak yüz ve karın altında yapağı bulunmaz.
Dişiler boynuzsuzdur. Erkekler ise genellikle boynuzsuz fakat bazen boynuzlu variyeteleri mevcuttur.
Tahirova Verim Özellikleri
Canlı ağırlık : 55-65 kg
Laktasyon süresi : 180-210 gün.
Laktasyon süt verimi : 350-400 kg
Döl verimi : % 160-180
Bir batımda kuzu sayısı:2-2.2
Kirli yapağı verimi : 2,5-3 kg
MENEMEN
 | |
| menemen koyunu |
Ille de France X Tahirova melezidir.
Bu ırk genellikle Batı Anadolu bölümünde et ve yapağı açısından geliştirilmiştir.
Et kalitesi yüksek(Kıvırcık) hızlı gelişme özelliği olan (Ost Friz) vede yapağı açısından(İlle de France) kaliteli bir ırk oluşturulmuştur.
Erkek ve dişileri boynuzsuz ve beyaz yapağılıdır.
MENEMEN Verim Özellikleri
Canlı ağırlık : 60-70 kg (80-100 kg erkekler)
Laktasyon periyodu : 120 gün
Laktasyon süt verimi : 150 kg
Bir doğuma düşen ort. kuzu sayısı : 1.3-1.5
Yapağı verimi : 4-5 kg
Yapağı kalitesi : 56 S
Günlük canlı ağırlık artışı : 350-400 g
bafra
 | |
| bafra |
Sakız X Karayaka melezlemesi sonucu elde edilmiştir.
Bafra koyunu yüksek döl ve süt verimine sahip olup et kalitesi oldukça iyidir.
Vücutları beyaz yapağı ile örtülüdür.
Ağız, göz etrafı ve kulaklarda siyahlıklara rastlanır. Baş, karın altı ve bacaklar genellikle çıplaktır.
Kuyruk, dip kısmında az yağlı ince ve uzundur. Koçlar boynuzlu, koyunlar boynuzsuzdur
bafra Verim özellikleri:
Kirli gömlek ağırlığı : 2,2 Kg.dır.
Canlı ağırlık (koyunlar) : 60 Kg.
Canlı ağırlık (koçlar) : 70 Kg.
Laktasyon süt verimi : 40-45 Kg
Döl verimi : % 178
Bir batımda kuzu sayısı :1.8-2.2
Amasya Heriği
 | |
| amasta heriği |
Akkaraman ve Morkaraman koyunlarının, Karayakakoçlarıyla melezlenmesiyle elde edilmiş yarım yağlı kuyruklu ve kaba yapağılı bir koyun tipidir.Dış yapı özellikleri Yapağısı genel olarak beyazdır, kahverengi-siyah olanlara da rastlanır.
Genel olarak erkekler boynuzlu dişiler boynuzsuzdur.
Düşük rakımlı tepelik alanlar ile düz arazilerde yetiştirilir. Sıcağa karşı duyarlı olup, yağışlı ve nemli hava şartlarına uyum sağlamıştır.
Amasya herigi
Canlı ağırlık: Erkek: 60-70 kg ; Dişi: 45-50 kg
Bir batında kuzu sayısı: 1.1
Kuzu doğum ağırlığı: Erkek: 3.5 kg ; Dişi: 3.3 kg
Yapağı verimi: 1.8 - 3.5 Kg
Sönmez
 | |
| sönmez koyunu |
Batı Anadoluda yetiştirilen sütçü bir koyun ırkıdır.
Tahirova X Sakız melezidir.
Beyaz yapağılı bir ırktır.
Sürü yetiştiriciliğine uygundur.
Erkekler boynuzlu dişiler boynuzsuzdur.
Sönmez Verim Özellikleri:
Ortalama kuzu doğum ağırlığı: 3.5-4 kg
Sütten kesim ağırlığı: 17-18 kg
Canlı ağırlık : 60-65 kg (90-100 kg erkekler)
Laktasyon periyodu : 180-210 gün
Laktasyon süt verimi: 300-350 kg
Bir doğuma düşen ortalama kuzu sayısı : 1.64
İkizlik oranı : 70 %
Yapağı verimi : 2-3 kg
ASAF
 |
| asaf koyun |
Ost Friz X İvesi melezlemesi sonucu oluşturulmuştur.
Sütçü bir ırktır.
Batı ve İç Anadolu’da yetiştirilmektedir.
Yapağı rengi beyazdır.
Etçilik kabiliyeti iyi gelişmiştir.
ASAF Verim Özellikleri
Kuzu doğum ağırlığı : 4-5 kg
Canlı ağırlık : 60-70 kg (80-100 kg erkekler)
Laktasyon periyodu : 180-200 gün
Laktasyon süt verimi : 200-250 kg
İkiz doğum oranı : 25 %
Yapağı verimi : 4-5 kg
Yapağı kalitesi : 48-50 S
ACIPAYAM
 | |
| acıpayam koyunu |
Asaf, İvesi ve Dağlıç melezlemesi sonucu oluşturulmuştur.
Göller bölgesinde yoğun olarak yetiştirilmektedir.
Yapağı ve vücüt genellikle beyazdır.
Başta siyah benekler bulunabilir.
ACIPAYAM Verim Özellikleri
Canlı ağırlık : 60-65 kg (80-100 kg erkekler)
Laktasyon periyodu : 150-180 gün
Laktasyon süt verimi : 200-250 kg
Bir doğuma düşen ort. kuzu sayısı : 1.23-1.30
Yapağı verimi : 2-3 kg
Yapağı kalitesi : 48-50 S
TÜRKGELDİ
Genellikle ege bölgesinde yetiştirilen sütçü bir ırktır.
Tahirova X Kıvırcık melezlemesi sonucu oluşturulmuştur.
Yıl boyu kızgınlık gösterdiğinden yılda 2 doğuma elverişlidir.
Vücut tamamen beyaz yapağı ile örtülüdür.
TÜRKGELDİ Verim Özellikleri :
Kuzu doğum ağırlığı : 4-5 kg
Canlı ağırlık : 50-55 kg (70-90 kg erkekler)
Laktasyon periyodu : 140-180 gün
Laktasyon süt verimi : 75-150 kg
Bir doğuma düşen ort. kuzu sayısı : 1.51
İkizlik oranı : 45 %
Orta anadolu merinosu
 | |
| orta anadolu merinosu |
1952’de Konya Harasında oluşturulmuştur.
Alman et Merinosları X Akkaraman melezlemesi sonucunda oluşturulmuştur.
Doğan melez kuzular kendi aralarında seleksiyona tabii tutulmuş ve tip sabitlemesi ile Orta Anadolu Merinosu elde edilmiştir.
%80 Alman Et Merinosu ve %20 Akkaraman genotipine sahiptir.
Orta anadolu merinosu
Koç ve koyunlarında boynuzdur.
Vücüt genellikle beyaz renktedir.
Kuyruk ince,yağsız ve uzundur.
Yüzün yan kısımları ve bacakların iç kısımları yapağı ile örtülü değildir.
Akkaraman ırkına göre daha iridir.
Orta anadolu merinosu Verim Özellikleri
Canlı Ağırlık: 55-70
Laktasyon süt Verimi: 60 lt
Laktasyon Süresi: 150 gün
Bir batında kuzu sayısı:1.5
Kuzu doğum ağırlığı: 4-4.5 kg
Kirli yapağı: 3.6 kg
Lüle uzunluğu:7.5-8 cm
Temiz yapağı oranı: %54-58
Dünyadaki sentetik koyun irklari örnekleri
Columbia
Amerikada geliştirilen ilk koyun ırkıdır.
LincolnX Rambouillet melezlemesi sonucu oluşmuştur.
Etçi-yapağıcı özellikte bir ırktır.
Columbia Dişi ve erkekleri boynuzsuzdur.
Hızlı gelişim göstermektedir.
Vücüt beyaz renktedir.
Yüzü hariç tüm vücudu yapağı ile kaplıdır.
İri yapılı bir ırktır.
Columbia Verim Özellikleri
Canlı Ağırlık: 70-130 kg
Kirli yapağı: 4.5-7.3 kg
Lüle uzunluğu:8.9-13 cm
Temiz yapağı oranı: %45-55
Yapağı kalitesi: 52-56 S
corriedale
Avusturya ve Yeni Zellanda da 1880 yılında melezlemesi yapılmıştır.
Lincoln X Avusturya merinosu melezlemesidir.
Etçi yapağıcı tipte bir ırk elde edilmiştir.
Yüz kulak ve ayaklar beyaz renkli kıllarla örtülüdür.
Geniş yuvarlak ve derin göğüslüdürler.
Koç ve koyunları boynuzsuzdur.
Sürü halinde güdülmeye uygundurlar
Ana koyunlar süt ve döl bakımından uygun kabul edilirler.
corriedale Verim Özellikleri
Canlı Ağırlık: 60-120 kg
Yapağı kalitesi: 50-56 S
Kirli yapağı: 4.5-7 kg
Lüle uzunluğu:9-15 cm
Temiz yapağı oranı: %50-60
Targhee
1900 yılların başında Amerika’da geliştirilmiştir.
Rambouillet X lincoln X Corriedale ırkı koyunlar arasında yapılan melezleme calışmaları sonucu üretilmiştir.
Etçi yapağıcı bir ırktır.
Targhee
Renk genellikle beyazdır.
Fakat siyah ve kahverengi varyeteleri vardır.
İri yapılıdır.
Erkek ve dişileri boynuzsuzdur.
Zor kış şartlarına dayanıklıdır.
Verim Özellikleri
Canlı Ağırlık: 55-130
Yapağı kalitesi: 58-60 S
Kirli yapağı: 4.5-6.3 kg
Lüle uzunluğu:7.5-11 cm
Temiz yapağı oranı: %50-55
dorper
Dorsethorn X Persianblackhead eşleştirilmesi ile oluşturulmuştur.
Genelde kafaları siyah vücudun geri kalanı beyazdır..
Yünleri kısa tiptir.
yılda iki kuzu almak için ideal bir ırktır.
Kuzu doğum agırlıkları : 1.5-2 Kg
12 aylık erişkin bir dorper 80-90 kg a ulaşır,erişkinleri 120-130 Kg a kadar ulaşabilir.
Shrophire
Southdown, Leicester ve Cotswold koyunlarından kan katılarak yapılan ıslah çalışmalarında sıkı bir seleksiyon uygulanarak devam edilmiş ve bu koyun ırkı oluşturulmuştur.
Shropshire koyunları et ve yapağı özelliklerini yeterli düzeyde aynı hayvan üzerinde toplayan bir ırk olarak kabul edilir.
Shrophire Verim özellikler:
Kirli yapağı :4-4.5 Kg
Ergin koyun canlı ağırlığı: 55-80 Kg
Ergin koç :80-110 Kg
Yapağı kalitesi : 50 – 56S
suffolk
Soutdown X Norfolk melezlenmesi ile gerçekleştirilmiştir.
En tanınmış ingiliz etçi ırklarından birisidir.
Baş ve ayaklar siyah yapağı beyazdır.
Orta incelikte bir yapağısı vardır.
Verim özellikleri
Canlı ağırlık : 75-80 Kg
Yapağı verimi : 3-3.5 Kg
Lüle uzunluğu : 6-8 cm
Yapağı kalitesi : 54-58 S
Bir batında kuzu sayısı :1.5
Border leicester
Leicester X Lincoln melezlenmesi sonucu oluşmuştur.
Renkleri beyazdır.
Kulaklar orta boyutta ve diktir.
Kısa kuyrukludur.
Yün oranı düşük ama kalitelidir.
Burunları dış bükeydir.
Erkek ve dişileride boynuzsuzdur.
Verim özellikleri
Canlı ağırlık : 100-120 Kg
Yapağı verimi :2.5-3 Kg
Yapağı kalitesi : 40-46 S
Bir batında kuzu sayısı :1.6-1.8
Teşekkürler......
bu koyunların son altısını hangi çiftlikten bulabilirim...
YanıtlaSilbana mail atın lütfen zekeriya03@gmail.com